Agallamh le hAodh Ó Tuama (11/11/1974)

Agallamh le hAodh Ó Tuama (11/11/1974)

An Ghaeilge
Sinn Féin
Traolach Mac Suibhne
Cogadh na Saoirse
Na Dúchrónaigh
Mícheál Ó Coileáin
J.J. Walsh
Liam de Róiste
Athbheochan na teanga
Conradh na Gaeilge

Labhraíonn an Corcaíoch, Aodh Ó Tuama, a bhí 84 bliain d’aois nuair a craoladh an mhír seo, le Breandán Feiritéar. Is in aice le Baile Bhuirne a rugadh Ó Tuama, agus déantar cur síos ar a óige agus a shaol sna 1920í. Phós sé bean as Baile Bhuirne [Eibhlín Ní Éigearta] i 1919. Bhíodh Ó Tuama ag obair mar thimire Gaeilge do Chonradh na Gaeilge. Bhí sé páirteach, freisin, i ngluaiseacht na poblachta ag tús an fichiú haois, agus mar sin bhí aithne aige ar phríomh-phearsana na gluaiseachta i gCorcaigh. D’oibrigh sé mar rúnaí do Shinn Féin i dtoghchán 1918 i gCorcaigh agus i mBaile Átha Cliath. Is ar fheachtais Liam de Róiste agus JJ Walsh a bhí sé ag obair, agus toghadh an bheirt acu. Bhí sé ag obair freisin le Tomás Mac Curtáin, a togha mar Ard-Mhéara ar Chathair Chorcaí i mí Eanáir 1920. Bhí aithne mhaith acu ar a chéile, agus bhíodh Mac Curtáin ina mhúinteoir taistil freisin in éineacht le Ó Tuama ar feadh scaithimh. Bhí aithne freisin aige ar Thraolach Mac Suibhne. Shiúil sé Contae Chorcaí leis nuair a bhí an bheirt acu ag obair do Shinn Féin, agus thug sé le fios san agallamh nár labhair siad aon fhocal Béarla lena chéile.

Déanann Ó Tuama trácht ar eachtra a tharla dó oíche amháin, i mí na Samhna 1920, i stáisiún traenach i Móta Ghráinne Óige ar a bhealach abhaile go Baile Átha Luain. Agus é ag fanacht leis an traein, tháinig beirt Dúchrónach chuige, agus cheistíodar é. Ba léir nach ró-shásta a bhí siad lena chuid freagraí, mar thógadar ar leataobh é, agus dúradar leis go raibh an bás i ndán dó. Cheap sé go raibh siad réidh chun é a mharú. Ach nuair a tháinig an traein, seachas é a chaitheamh, thugadar greasáil dó lena gcuid gunnaí. Bhí sé ar an traein sular tháinig sé chuige féin arís.

Bhí aithne ag Ó Tuama ar Mhícheál Ó Coileáin, agus deir sé go bhfuil litreacha aige sa bhaile uaidh. Ina chomhfhreagras, chuir Ó Tuama a mhíshástacht faoi bheith ag obair do chomhlacht árachais Sasanach in iúl don Choileánach. Scríobh Ó Coileáin ar ais chuige, ag tabhairt le fios go bpléifidís an cás sa Dáil agus go raibh rún aige athbhreithniú a dhéanamh ar chúrsaí árachais sa tír. Idir an dá linn mhol sé do Ó Tuama leanúint ar aghaidh leis an obair.

Féirtéar, Breandán

Cartlann RTÉ Raidió na Gaeltachta

11-11-1974

Ó Tuama, Aodh

© RTÉ Raidió na Gaeltacha. Gach Ceart Ar Cosaint.

ga

Fuaim

24404

14/12/1918: Olltoghchán 1918
1919-1921: Cogadh na Saoirse
20/03/1920: Bás Thomáis Mhic Curtáin
25/10/1920: Bás Thraolaigh Mhic Suibhne
22/08/1922: Maraíodh Mícheál Ó Coileáin

Feiritéar, Breandán